Basisfilosofie Ondernemen

Bent u ondernemer of wilt u ondernemer worden? En hebt u dan wel eens nagedacht over primaire processen? Zijn processen hetzelfde als activiteiten? Zijn er meerdere soorten processen? Wat voor soort processen Kun je mensen en ondernemingen met elkaar vergelijken? Is de werkelijkheid in beginsel statisch of dynamisch?

In 6 vragen voor ondernemers naar meer ruimte, openheid en perspectief voor ondernemen.


Hoofdstuk 1. Creatiever ondernemen



1. Naar een nieuw perspectief voor ondernemen
Deze blog gaat over ondernemen. Over creatief en creatiever ondernemen. Dagelijks beginnen miljoenen mensen op deze wereld met ondernemen. En al die mensen hebben een idee wat ondernemen is. En al die mensen beginnen aan de schepping van iets nieuws. Want ondernemen vraagt scheppen, is creatief. En al die mensen leren al creërend. Leren wat ondernemen is of wellicht leren wat ondernemen niet is. En al die ondernemers zetten een onderneming op. Dat is een succes voor de ondernemer. Maar slechts een deel van die ondernemingen zijn succesvol. Succesvol zijn van een onderneming betekent dat een onderneming continuïteit verwerft. Er is dus meer nodig dan het opzetten om een onderneming succesvol te doen zijn. En er is meer nodig voor continuïteit dan een ondernemer!


Management en organisatie is niet de kern van ondernemen!
Hebt u ook wel eens gehoord van primaire processen? En weet u wat dat is?
Mogelijk zegt u nu: elk bedrijf heeft een primair proces. Het is het belangrijkste proces van het bedrijf, het proces dat leidt tot het resultaat dat voor de klant het belangrijkste is.
Dus ligt het voor de hand dat een ondernemer zich bewust is van dit proces en erover nadenkt.

Uit het feit dat we spreken over een primaire proces kun je afleiden dat er ook secundaire en tertiaire processen zijn. En wellicht is het ook goed voor een ondernemer om te weten welke die processen zijn en de samenhang te begrijpen.
De volgende vraag is: wie en/of wat speelt in die processen een rol? Welke rol?
Maar het wordt nog erger: hoe verhouden processen zich met mensen en middelen?

Een aantal jaren geleden was ik op bezoek bij een van de hoogleraren van de universiteit van Tilburg, studierichting Management en Organisatie.
In ons gesprek merkte ik op dat Management en Organisatie nooit los kunnen staan van de vraag: wat manage je nu en wat organiseer je?
De hoogleraar begreep onmiddellijk wat ik bedoelde. Geen besturing, management, organisatie zonder primaire en andere processen. Dus wat doet een universiteit die zich bezig houdt met management en organisatie zonder aandacht te besteden aan de inhoud, datgene waar het om gaat?

En de volgende vraag aan de hoogleraar is: is er in de opleiding enig denken in termen van primaire en secundaire processen of - nog breder - dynamiek ingebracht? Met andere woorden: leren mensen wat ondernemen is?
”Nee” was het antwoord. “Het zit niet in de opleiding. Ik heb dat ook al een paar keer aan de orde gesteld maar ik krijg er de handen niet voor op elkaar om daar wat aan te doen. Iedereen is met zijn eigen vakje bezig.”

Laat ik meteen even wat misverstanden uit de weg ruimen. Er zijn mensen die denken dat management gericht is op het aansturen van mensen. Maar je managet geen mensen. Het is geen kunst om dwang uit te oefenen of beloningen uit te delen, maar wat de ook doet, mensen bepalen zelf of ze iets doen en zo ja wanneer en hoe.
Wat je wel managet zijn processen gericht op bepaalde resultaten. En om voortgang te krijgen en resultaten te bereiken motiveer je mensen, kun je richting aangeven.
Hetzelfde geldt voor organiseren. Organiseren is vormgeven. Ook hierbij gaat het om resultaatgerichte processen. Met andere woorden om welke processen gaat het bij management en organisatie?


Mijn denken over processenDe vraag aan de hoogleraar kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Het vraagstuk van de primaire en secundaire processen interesseerde me.
Werkend in de gezondheidszorg constateerde ik dat het hele stel van gezondheidszorg is gebouwd op aanbodprocessen. In de Ziekenfondswet gaat het over huisartsen, specialisten, fysiotherapeuten, verloskundigen en zorgverleners als ziekenhuizen, revalidatie-inrichtingen, die de in de wet geregelde hulp kunnen verlenen. En die huisarts regelt zijn eigen activiteiten en bepaalt wat hij voor zijn patiënt kan doen. Vervolgens wordt hij door het ziekenfonds of de zorgverzekeraar betaalt voor zijn acties. Kortom de Ziekenfondswet is gebaseerd op en regelt de betaling voor activiteiten van hulpverleners.
En ik had duidelijk het gevoel dat er iets niet klopte. Maar wat?

Kun je een mens vergelijken met een onderneming?
Wellicht vindt u dat een rare vraag. Maar ik heb heel wat geleerd door de vergelijking te trekken tussen mensen en ondernemingen. In termen van management en organisatie hebben beide namelijk heel veel gemeen.
Om een voorbeeld te geven: een mens is net als een onderneming een organisatievorm. Net als bij ondernemingen kun je bij mensen op zoek gaan naar het primaire proces. En raad eens…. Dat primaire proces is leven! Zoals een handelsonderneming vorm geeft aan het primaire proces ‘handel’, is een mens een bepaalde vorm van leven. En wat voor handel geldt, geldt ook voor leven: er zijn vele vormen van handel zoals er vele vormen van leven zijn.

En pratend over management: een mens bestuurt niet zijn vorm maar wel zijn leven. Zoals ook de ondernemer niet de ondernemingsvorm bestuurt maar de processen die in die onderneming plaats vinden.
En waar de mens een organisch geheel is, geldt dit ook voor de onderneming. Je kunt voor de onderneming de samenhang tussen processen onderzoeken zoals je dit ook bij de mens kunt doen.
En zoals een mens deel uit maakt van een groter geheel, geldt dit ook voor de onderneming.

Waar het hier om gaat is niet om een mens te vergelijken met een onderneming. Het gaat om inzicht te verwerven in datgene waar ik in het vervolg op in ga: onze werkelijkheid is primair dynamisch.

Is een proces hetzelfde als een activiteit?Een activiteit is een proces. Lopen, wandelen, aardappelen schillen, pleisters plakken, kinderen wassen zijn activiteiten. Activiteiten zijn te herleiden tot een actor, degene die de activiteit onderneemt of veroorzaakt.

Een activiteit is een activiteit. Lopen is lopen. Aardappelen schillen is aardappelen schillen. Het is echter mogelijk dat een activiteit een meerwaarde krijgt door aan die activiteit betekenis toe te voegen. Lopen krijgt meerwaarde als degene die loopt niet zo maar willekeurig loopt maar bewust ergens naar toe gaat. Bij aardappelen schillen is het gewenste resultaat een geschilde aardappel. Bij het plakken van pleisters kan het gewenste doel zijn het stelpen van een bloeding. Of wellicht het tevreden stellen van een huilend kind!

Een activiteit is dus een proces, mogelijk zelfs een resultaat gericht proces. Maar is een proces hetzelfde als een activiteit? Zijn processen altijd te herleiden tot iets of iemand die de activiteit veroorzaakt of onderneemt? Is ondernemen een activiteit of een serie activiteiten van een ondernemer? Ben je ondernemer omdat je ondernemingsactiviteiten verricht? Of spreken we van ondernemersactiviteiten omdat het activiteiten zijn van een ondernemer?
Het is niet zo moeilijk om te constateren dat niet alle activiteiten van een ondernemer ondernemersactiviteiten zijn. Iedere ondernemer wandelt, fietst, leest, viert feest ook buiten zijn rol als ondernemer om. Maar in zijn rol als ondernemer zijn zijn activiteiten ondernemersactiviteiten.
En ondernemen kan mee zijn als een activiteit en veronderstelt ook niet dat er maar één actor is.

Interactieve processenEen interactie is ook een proces, een interactief proces. Interactief betekent dat er een wisselwerking plaats vindt die de interactie een meerwaarde geeft in vergelijking met twee acties.
Communicatie is een interactief proces. Het veronderstelt dat er meerdere partijen zijn die met elkaar interacteren of in wisselwerking zijn.
Waar acties naast elkaar, tegen elkaar in of door elkaar kunnen werken geldt voor een interactie dat het proces bepalend is voor de activiteiten.
Met elkaar praten is een interactief proces. Dat de interactie gezellig is, zegt iets over de aard van de interactie.
Een gesprek tussen een koper en een verkoper is eveneens interactief. Een voetbalwedstrijd tussen twee teams is een complex interactief proces.
Wie slechts een van de acties waarneemt, je luistert bijvoorbeeld naar een telefoongesprek, kan volgen wat een van de partijen zegt. Maar zonder de interactie te horen zul je slechts ten dele of zelfs helemaal niet begrijpen waar het over gaat.

OntwikkelingsprocessenNaast de activiteiten en de interacties is er nog een derde soort dynamiek die we met processen aanduiden namelijk ontwikkelings-, groei- of degeneratieprocessen.
Een kind groeit. Een onderneming ontwikkelt zich. Ouderen kunnen aftakelen, planten degenereren. Deze soort processen zijn noch activiteiten noch interacties.
Maar er is een duidelijk verschil tussen activiteiten en interacties enerzijds en groeiprocessen anderzijds. Het meest voor de hand liggende verschil ligt in de tijdskenmerken. Activiteiten en interacties zijn actueel, hier en nu waarneembaar en in de tijd gezien beperkt. Groei en ontwikkeling daarentegen zijn actueel niet waarneembaar en alleen over een langere tijd te constateren.

Het verschil tussen deze twee soorten processen doet wel de vraag rijzen of we ook bij groei moeten spreken van processen en of er nog meer is dan processen. Ook de verhouding tussen processen en actoren en middelen is interessant voor een ondernemer. Verder is ook de vraag van belang welke soorten processen te onderscheiden zijn en hoe primaire processen zich verhouden met andere processen.

Draait ondernemen om primaire processen?
Ondernemen is niet hetzelfde als managen, maar managen is een aspect van ondernemen. Ondernemen is ook niet hetzelfde als organiseren. Maar organiseren is een aspect van ondernemen. Ondernemen is meer. Ondernemen is ook initiatief nemen. En waar we het hiervoor over gehad hebben over primaire processen ligt het in de lijn van de logica dat ondernemers het initiatief nemen tot de primaire processen van een organisaties. Maar waarom en wanneer neem je een dergelijk initiatief? Of nog anders waar komt dat initiatief vandaan en hoe zit het met dat initiatief?
Is het dan toch zo dat niet de primaire processen maar de ondernemer de kern van een onderneming vormen?
Deze vragen gekoppeld aan onze eerdere vraag met betrekking tot primaire processen brengt ons bij de vraagstellling: is er een breder en ander perspectief mogelijk?

Alles is dynamisch
Management en organiseren zijn niet de kernen van een onderneming. Die kern duidt de bedrijfskunde aan primaire processen. Maar zijn primaire processen wel de kern van de onderneming? Is het kernproces van een onderneming niet ondernemen? Immers het ondernemen leidt tot een onderneming! Of is wellicht de ondernemer de kern?
De ervaring leert dat het beantwoorden van deze vragen belangrijk is voor ondernemen en voor ondernemers. Dat belang ligt in de wijze waarop ondernemers in het leven staan en in de manier van denken van ondernemers. Maar om dat helder te krijgen is aandacht nodig voor onze visie op de werkelijkheid. Is die werkelijkheid statisch of dynamisch? Is het de ondernemer die onderneemt (statisch) of speelt de ondernemer een rol in het ondernemen? (dynamisch).

Panta rhei (Grieks: πάντα ῥεῖ), alle stroomt, zei de Griekse filosoof Plato al, verwijzende naar Heraclitus, een andere Griekse filosoof. Dat geldt zeker voor processen, activiteiten en interacties.
Maar hoe moeten we dat begrijpen? We kunnen toch constateren dat veel helemaal niet stroomt? Of wat bedoelen Plato en Heraclitus nu eigenlijk? Betekent alles stroomt dat alles vertaald kan worden in processen? Of is er nog een bredere opvatting mogelijk?
Zou je bijvoorbeeld kunnen zeggen dat alles dynamisch is? En wat betekent dat dan?

In de volgende blog ga ik hier verder op in.